Tết Đoan Ngọ là gì?

Tết Đoan Ngọ (hay còn gọi là Tết Đoan Dương, Tết diệt sâu bọ) là một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng trong văn hóa Việt Nam và một số nước châu Á khác như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc. Ngày lễ này diễn ra vào mùng 5 tháng 5 Âm lịch hàng năm.

Ý nghĩa của Tết Đoan Ngọ

Tên gọi “Đoan Ngọ” có ý nghĩa là “mở đầu giữa trưa”, và “Đoan Dương” nghĩa là “bắt đầu lúc khí dương đang thịnh”. Vào thời điểm này, thời tiết bắt đầu nắng nóng gay gắt, sâu bệnh phát triển mạnh mẽ. Do đó, ở Việt Nam, Tết Đoan Ngọ còn được biết đến với cái tên dân dã là Tết diệt sâu bọ, với mong muốn tiêu diệt các loài sâu bệnh gây hại cho cây trồng, bảo vệ mùa màng bội thu, cũng như thanh lọc cơ thể, phòng tránh bệnh tật.
Ngoài ra, Tết Đoan Ngọ còn là dịp để con cháu bày tỏ lòng thành kính và biết ơn đối với tổ tiên.

Nguồn gốc của Tết Đoan Ngọ

Có nhiều truyền thuyết về nguồn gốc của Tết Đoan Ngọ:

Theo truyền thuyết Việt Nam (Tết diệt sâu bọ): Một năm nọ, khi nông dân đang vui mừng vì được mùa thì sâu bọ bất ngờ kéo đến phá hoại. Có một ông lão tên Đôi Truân xuất hiện, chỉ dẫn người dân lập đàn cúng đơn giản gồm bánh tro, trái cây và ăn chúng ngay khi vừa ngủ dậy. Sâu bọ sau đó bỏ đi. Ông dặn cứ vào ngày này hàng năm làm theo cách đó sẽ trị được sâu bọ. Từ đó, ngày 5/5 Âm lịch có tên là “Tết diệt sâu bọ”.
Theo truyền thuyết Trung Quốc: Tết Đoan Ngọ gắn liền với câu chuyện về Khuất Nguyên, một vị đại thần yêu nước thời Chiến Quốc. Ông đã trầm mình trên sông Mịch La vào ngày 5/5 Âm lịch để phản đối triều đình tham nhũng. Dân chúng thương tiếc, hàng năm làm bánh, gói bánh ú (bánh tro) thả xuống sông tưởng nhớ ông.

Các hoạt động trong ngày Tết Đoan Ngọ

Trong ngày Tết Đoan Ngọ, người dân thường thực hiện một số phong tục và hoạt động sau:

“Diệt sâu bọ” vào sáng sớm: Đây là phong tục phổ biến nhất. Ngay khi thức dậy, mọi người thường ăn một số loại thực phẩm như rượu nếp (cơm rượu), bánh gio (bánh tro), và các loại hoa quả có vị chua, chát (như mận, vải, đào, dưa hấu…). Người ta tin rằng những món ăn này có tác dụng “tiêu diệt” sâu bọ, mầm bệnh trong cơ thể. Với trẻ em, một số nơi còn có tục bôi hồng hoàng lên thóp đầu, ngực, rốn để xua đuổi côn trùng và bệnh tật.
Cúng gia tiên: Các gia đình chuẩn bị mâm cúng với hương hoa, vàng mã, nước, rượu nếp, các loại hoa quả theo mùa, bánh gio, chè trôi nước… để dâng lên tổ tiên, thể hiện lòng thành kính và cầu mong bình an, may mắn.
Treo ngải cứu, xương rồng, dứa gai: Một số địa phương có tục treo bó ngải cứu, xương rồng hoặc dứa gai trước cửa nhà để trừ tà khí, xua đuổi bệnh dịch, bảo vệ sức khỏe.
Tắm lá thơm: Vào chiều tối, người dân ở vùng nông thôn thường tắm bằng nước nấu từ các loại lá thơm như lá mùi, lá bưởi, sả, hương nhu… với niềm tin giúp thanh lọc cơ thể, đẩy lùi uế khí và đón vận may.
Khảo cây (đánh cây): Ở một số vùng nông thôn, có tục khảo cây hay đánh cây. Người ta chọn những cây ăn quả ít ra quả hoặc bị sâu bệnh, dùng dao gõ vào gốc cây và hỏi cây về việc ra quả, với ý nghĩa lấy đi những điều không hay và cầu mong mùa màng bội thu.

Tết Đoan Ngọ là một nét đẹp văn hóa, thể hiện sự gắn bó giữa con người với thiên nhiên, truyền thống nông nghiệp và mong muốn về một cuộc sống khỏe mạnh, an lành.